Қазақстан инфекциялық емес аурулардан (ИНА) болатын ерте өлімді 25%-ға қысқарту бойынша 2025 жылғы жаһандық мониторинг жүйесінің өніміне жеткен тоғыз елдің қатарына қосылып, Орталық Азиядағы бұл көрсеткішке қол жеткізген алғашқы мемлекет болды. Бұл –Еуропалық өңірлік Бюро (ЕӨБ) ДДҰ-ның «Preventable Mortality, Risk Factors and NCD Strategies – using data for results» атты жаңа есебінде егжей-тегжейлі баяндалған, деп хабарлайды Egemen.kz.
Есепте Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесін нығайту тәжірибесі, кодекстері мен стратегиялары, әсіресе жүрек-қан тамырлары аурулары мен қатерлі ісікпен күресті күшейту бағытындағы шаралары көрсетілген. Аталған көрсеткіштерге профилактика, ерте диагностика, емдеу сапасын арттыру мен өмір сүру ұзақтығын ұзарту бойынша тиімді механизмдер енгізілгендігі жатқызылады.
«ҚР ДДҰ ЕӨБ Қазақстанмен бірге инфекция емес себептерден болатын негізгі өлім себептерін жою бағытында жұмыс істейді, Ел инсульт пен жүрек ауруларын емдейтін ұлттық орталықтар құрды, темекіге қарсы күресті күшейтті және қантты сусындарды тұтынуды шектеді. Бұл іс-шаралар халықтың денсаулығына оң әсер етеді», деді ДДҰ-ның Денсаулықты нығайту және алдын алу бөлімі директоры д-р Гундо Вейлер.
Жүрек-қан тамырлары аурулары мен инсульттен қорғау
Еуропалық өңірде өлім-жітімнің шамамен 90%-ы инфекция емес ауруларға тиесілі: жүрек-қан тамырлары аурулары, инсульттер, қатерлі ісіктер, созылмалы респираторлық аурулар және диабет. Бұл аурулардың көпшілігі деректерге негізделген саясат үйымдастыру және мақсатты шаралар арқылы дер кезінде алдын алуға болады.
«Қазақстан ДДҰ ұсынған 50%-ға жуық дәлелденген шараларды толық, 36%-дан астамын ішінара іске асырды. Сонымен қатар STEPS зерттеуін өткізуді бастады. Бұл ДДҰ-ның инфекция емес аурулар мен олардың қауіп факторларын бағалау стандарттық әдісі», деді д-р Вейлер.
2017–2024 жылдары жүрекке катетерлік араласу жасайтын кабиналар саны 31-ден 49-ға дейін ұлғайды. 83 инсульт орталығы жұмыс істейтіні өлім мен мүгедектік көрсеткіштерін айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік берді.
2025 жылы Қазақстан жүрек-өкпе трансплантациясындағы 100-ші табысты операциясын орындады. 2012 жылдан бері жүрекке көмекші 600-ден астам құрылғы орнатылып, ол аймақтағы үздік тәжірибеге айналды.
Ерте анықтау және скрининг
Қазақстанда 8 ауру түрін гипертония, жүрек ишемиясы, диабет және бірнеше рак түрлерін ерте анықтау үшін скринингтік бағдарламалар енгізілді. 2024 жылы сүт безі және колоректалды ракқа скринингке алынған мақсатты халықтың 70%-ы қамтылды — бұл ел тарихындағы үздік көрсеткіштердің бірі.
«Ерте диагностика, уақытылы ем және пациенттерді қолдау – денсаулық сақтау стратегиясының негізгі бағыттары болып қала береді», деді д-р Тимур Сұлтанғазиев, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің бірінші вице-министрі.
2022 жылдан 2023 жылға дейін орташа өмір жасы 74,44-тен 75,09 жасқа дейін өсіп, өлім деңгейі 2021 жылы 1000 адамға шаққанда 9,6 болса, 2023 және 2024 жылдары 6,5-ке төмендеген.
2024 жылы HPV инфекциясына қарсы Қазақстанда вакцинация басталды. 11–13 жастағы қыз балалар арасында 116 000-нан астамы (мақсаттың 33,4 %-ы) егілді — бұл болашақ ұрпақтарды жатыр мойны қатерінен қорғауда маңызды бастама.
Қауіпті факторларды төмендету
Қазақстан темекіге қарсы қатаң саясатты енгізді: қоғамдық орындарда шектеу, темекі ораптарына ескерткіш кескіндері, салықтық мөлшерлемені арттыру, сатылым мен жарнаманы шектеу, сондай-ақ электрондық темекі мен вейптерге толық тыйым салу. Нәтижесінде шамамен 20 %-ға темекі шегу деңгейі төмендеді.
Сондай-ақ, қантты сусындарды шектеу үшін мектептерде сату тоқтатылды және 2024 жылы энергия сусындарын 21 жастан кіші адамдарға сату заңмен шектелді. Бұл шаралар диабет пен жүрек-қан тамырлары аурулары қаупін азайтуға бағытталған.
Болашақ бағыт және халықаралық ынтымақтастық
Осыған қарамастан, тұзды тұтынуды азайту, балаларға бағытталған азық маркетингін шектеу, транс-майлар мен сүт алмастырғыштарды реттеу сияқты кей салалар әлі толық іске асырылған жоқ. Бұл бағыттар бойынша мемлекеттік және қоғамдық күш біріге жұмыс жасайтын болады.
«ДДҰ ЕӨБ-пен серіктестік Қазақстан халқының денсаулығына тиімді саясат жасауға негіз болды», деп атап өтті Сұлтанғазиев.
Қазақстан статистикалық және электронды денсаулық жүйелерін дамытуға инвестиция құйып, дерекке негізделген шешімдер қабылдауға, тұрақты даму мақсаттарына жетуге және Еуропалық ДДҰ бағдарламаларын іске асыруға күш салуда. Бұл — мемлекет денсаулық сақтау жүйесін әрі қарай дамыту және халықаралық ынтымақтастықты нығайту үшін маңызды қадам.
